«Στο πόδι» γραμμένο το master plan των Ολλανδών για τη Θεσσαλία;

Σειρά σοβαρών ερωτημάτων που με τη σειρά τους εγείρουν το σημαντικότερο ερώτημα όλων, αν η μελέτη της Ολλανδικής εταιρείας για τη Θεσσαλία είναι επαρκώς εμπεριστατωμένη, εγείρει ο καθηγητής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Νίκος Ηλιού.

Στο πλαίσιο της διαβούλευσης ο κ. Ηλιού προχώρησε σε σωρεία επισημάνσεων που κυρίως αποδεικνύουν ότι πολλά από τα όσα υποστηρίζει το master plan είναι αν όχι στοιχειοθετημένα με πρόχειρο τρόπο, χρίζουν εκτενέστερης και βαθύτερης μελέτης. Όχι μόνον ως προς το κατά πόσο είναι εφικτό από τεχνικής, αλλά και από οικονομικής πλευράς, αλλά και αν οι τελικές προτάσεις βασίζονται σε «στέρεες» επιστημονικές εκτιμήσεις με τους πλέον σύγχρονους και ενδεδειγμένους τρόπους.

Το onlarissa.gr σας παρουσιάζει τις επισημάνσεις του καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας:

«Δώστε χώρο στους ποταμούς»

Στα ορεινά πολλών περιοχών της Θεσσαλίας, το επαρχιακό οδικό δίκτυο έχει αναπτυχθεί δίπλα στις όχθες των ποταμών και συνήθως στους πόδες πρανών τα οποία συνήθως είναι ασταθή (λόγω γεωλογικής σύνθεσης και διαστρωμάτωσης). Η συνήθης τακτική ανακατασκευής οδικών αξόνων προέβλεπε την στοιχειώδη απομάκρυνσή τους από τις πλημμυρικές κοίτες. Αυτό δεν μπορεί να γίνεται πλέον λόγω υπέρμετρης μεγέθυνσης των πλημμυρικών κοιτών εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής.   Η διατύπωση «δώστε χώρο στους ποταμούς και τα ρέματα», περιέχει εκτεταμένα γεωτεχνικά έργα (αντιστηρίξεις, αγκυρώσεις, σταθεροποιήσεις εδαφών κλπ) αλλά και ανασχεδιασμό και κατασκευή διαφοροποιημένων οδικών αξόνων. Συνεπώς, το κόστος θα είναι ιδιαίτερα υψηλό και δεν γνωρίζω αν έχει εκτιμηθεί σωστά.

Όσον αφορά στη διαχείριση των υδρολογικών υποδομών των αυτοκινητοδρόμων (γέφυρες, Οχετοί και αποστραγγιστικές υποδομές), η αντικατάσταση όλων των τεχνικών υποδομών (γεφυρών & οχετών) με νέες διευρυμένες και ενδεχομένως σε μεγαλύτερο ύψος, ώστε να επιτευχθεί σαφώς μεγαλύτερη υδραυλική διατομή, σημαίνει ανακατασκευή σημαντικού μήκους των αυτοκινητοδρόμων, λόγω περιορισμών στην χάραξή τους, κυρίως στην αποδεκτή κατά μήκος κλίση. Τα έργα των απαιτούμενων παρεμβάσεων έχουν εκτιμηθεί σωστά; Δεν είναι εμφανές στο κείμενο & τα παραρτήματα του masterplan.

Ακόμη δυσμενέστερη είναι η διαχείριση του Σιδηροδρομικού δικτύου (κύρια γραμμή Αθήνα – Θεσσαλονίκη και δευτερεύουσες από Παλαιοφάρσαλο προς Καλαμπάκα και Βόλο, όπως και Βόλος-Λάρισα), δεδομένου ότι η μέγιστη κατά μήκος κλίση δεν είναι δυνατόν να υπερβαίνει το 1,5%. Η ανάγκη αναβάθμισης των υδρολογικών υποδομών (γεφυρών και οχετών), αλλά και της προστασίας της υποδομής των σιδηροδρομικών γραμμών, σημαίνει εκτεταμένες παρεμβάσεις ιδιαίτερα υψηλού κόστους και δεν γνωρίζω αν έχουν εκτιμηθεί σωστά. Ενδεικτικό της δυσκολίας διαχείρισης της σιδηροδρομικής υποδομής είναι η εξαιρετικά μεγάλη καθυστέρηση αποκατάστασής της μετά τις πλημμύρες.

Στο κεφάλαιο αυτό αναφέρεται πλήθος 100-250 περιοχών (λεκανών) προσωρινής εκτόνωσης των πλημμυρικών παροχών με αποθήκευση σε επίπεδες ενότητες του ορεινού αναγλύφου και όπου είναι δυνατό, να προβλέπονται πολλαπλές φυτεύσεις και αναδασώσεις.

Δεν έχει αναλυθεί επαρκώς πώς έχουν προκύψει υδρολογικά, και που είναι χωροθετημένες αυτές οι θέσεις. Μάλλον έχουν εκτιμηθεί ως ποσότητα με κάποια παραδοχή πλήθους ανά km².

Στις άμεσες δράσεις αναφέρεται ότι στην χωροθέτηση των μικρών φραγμάτων δεν απαιτείται η λεπτομερής αποτύπωση με lidar αλλά αρκούν τα τοπογραφικά δεδομένα που δίνει η «ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΑΕ» καθώς και ορθοφωτοχάρτες LSO 25.

Αυτό δεν είναι σωστό δεδομένου ότι τα υψομετρικά δεδομένα που λαμβάνονται από το Κτηματολόγιο δεν είναι ακριβή σε περιοχές με φυτοκάλυψη, δεδομένου ότι λαμβάνονται ως υψόμετρα οι κορυφές των δένδρων κλπ. Απαιτείται, λοιπόν, ασφαλέστερη αποτύπωση, ώστε να καθοριστούν οι πιθανές θέσεις φραγμάτων και να είναι δυνατή η σύνταξη των απαραίτητων τευχών δημοπράτησης και η κατασκευή τους, όπως αναφέρονται στο “Follow-up actions (6 – 36 months)”.

Όπως αναφέρεται και στην έκθεση, η αποτύπωση όλων των υδρολογικών υποδομών (ποτάμια, χείμαρροι, ρέματα κλπ) με σύγχρονη τεχνολογία (lidar) θα βοηθήσει όχι μόνο στην ανάπτυξη ενός αξιόπιστου υδρολογικού μοντέλου αλλά και με χρήση εξειδικευμένων αισθητήρων θα συμβάλει στη διαμόρφωση πλαισίου έγκαιρης προειδοποίησης τόσο των κατοίκων όσο και του συνόλου των επαγγελματικών δραστηριοτήτων.

Δεν γίνεται καμία αναφορά στην Γεωλογική διερεύνηση καταλληλότητας των θέσεων διαμόρφωσης των μικρών φραγμάτων (περιπτώσεις διαπερατών εδαφικών σχηματισμών στις κοίτες και τα πρανή).

Όσον αφορά στα επείγοντα μέτρα θα έπρεπε να προταχθούν “σωστικές” παρεμβάσεις, δηλαδή αυτές που μπορούν να προσφέρουν ικανοποιητική προστασία έναντι συνήθων πλημμυρικών φαινομένων (όχι εκτάκτων ή ιδιαιτέρως καταστροφικών) και να  αποσκοπούν στην επαναφορά των υδατορεμάτων στην πρότερη (προ πλημμύρας) κατάσταση, τη σταθεροποίηση των κοιτών μέσω φυσικών διεργασιών και την προστασία στοχευμένων περιοχών-σημείων τα οποία εμφανίζουν ιδιαίτερη ευπάθεια ή αποτελούν κρίσιμες υποδομές για τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες (π.χ. γέφυρες, οδικοί κόμβοι  και άξονες, κτιριακές εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας κλπ).

Προφανώς τα προτεινόμενα έργα προτεραιότητας (σελ. 54 Immediate actions (3 – 12months)) θα πρέπει να υλοποιηθούν, αφού παρέλθει ο απαιτούμενος χρόνος (2 έτη περίπου), για την ωρίμανση των οριστικών υδραυλικών μελετών. Τα έργα αυτά θα είναι τα τελικά έργα, τα οποία πρέπει να λειτουργούν συμπληρωματικά και επικουρικά στα σωστικά (δηλαδή δεν τα ακυρώνουν, αλλά τα βελτιώνουν), προσφέροντας των απαιτούμενο βαθμό προστασίας.

Ενδεικτικές σωστικές παρεμβάσεις άμεσης υλοποίησης είναι:

Περιοχές γεφυρών – τεχνικών και αστικών ορεινών περιοχών:

• Καθαρισμός της κοίτης και των πρανών ορεινών χειμάρρων και ρεμάτων.
• Κατασκευή ουδών σταθεροποίησης κοίτης ανάντη των γεφυρών και αναβαθμών μικρού ύψους (0,50-1,00μ) κατάντη των γεφυρών (κατασκευές από σαρζανέτ)
• Επένδυση πρανών με συρματοκιβώτια (σαρζανέτ) σε μικρό ύψος (1,00-2,00μ) με σκοπό την σταθεροποίηση των πρανών, την παρεμπόδιση άμεσης βλάστησης και τη διευκόλυνση απόθεσης και σταθεροποίησης φερτών υλικών στον χώρο επέμβασης.
• Κατασκευή ουδών και αναβαθμών σε τακτά διαστήματα των ρεμάτων (150-300μ) με σκοπό την επίτευξη σταθερής κλίσης της κοίτης τους.

Περιοχές κοιτών που διαπλατύνθηκαν λόγω διάβρωσης:

• Καθαρισμός της κοίτης και των πρανών.
• Κατασκευή εγκαρσίων προβόλων στην κοίτη για την επαναφορά της στην αρχική θέση με φυσικές διεργασίες.
• Επένδυση των πρανών μεταξύ των προβόλων με λιθορριπές.

Οι παραπάνω τεχνικές αποκατάστασης περιορίζουν σημαντικά τον όγκο των υλικών που θα χρησιμοποιηθούν, γιατί δεν προβλέπουν την άμεση αποκατάσταση των αποσαθρώσεων με υλικά που πρέπει να μεταφερθούν επιτόπου, αλλά την αποκατάσταση μέσω της φυσικής απόθεσης φερτών  υλικών που παρασύρονται από το υδατόρεμα και την σταθεροποίηση αυτών.

Προφανώς, η παγίδευση των φερτών υλών στις προτεινόμενες διατάξεις απαιτεί περιοδική απομάκρυνση των πάσης φύσεως φερτών υλών, ώστε να διασφαλίζεται η λειτουργικότητά τους.

Στις σελ. 95-97 αναφέρονται προβληματισμοί και ποιοτική αξιολόγηση των μέτρων για την άμεση αποστράγγιση αλλά και την βιώσιμη λειτουργία της λίμνης υπο κανονικές συνθήκες αλλά και σε έκτακτες περιπτώσεις (πχ. Daniel κλπ).

Οι διάφορες προσεγγίσεις, όπως σήραγγα προς Παγασητικό, Εντατική Άντληση και παροχέτευση πλεοναζόντων υδάτων προς Πηνειό, σήραγγα προς Πηνειό – Αιγαίο, δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτές βάσει θεωρητικής – ποιοτικής προσέγγισης.

Για να είναι αποδεκτή μια τεχνικοοικονομική αξιολόγηση των προτεινόμενων μέτρων θα πρέπει να εκπονηθούν επειγόντως στοχευμένες μελέτες σκοπιμότητας όπου θα συνδυάζεται η τεχνική εφικτότητα με την ενδελεχή ανάλυση κόστους οφέλους, ώστε να προκύψει η καταλληλότερη λύση ή ακόμη και συνδυασμός λύσεων.

Μολονότι δεν είναι αντικείμενο ενός Στρατηγικού Σχεδίου διαχείρισης υδάτων σε μια περιφέρεια, είναι επιβεβλημένη η αναφορά στις παρεμβάσεις αποκατάστασης των αστικών και περιαστικών υποδομών σε όλο το δίκτυο των ορεινών κοινοτήτων, καθώς και των δικτύων πρόσβασης σ’ αυτές και στις χρήσεις γης πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα, που τις αφορούν.

Η αδυναμία άμεσης αποκατάστασης διαταράσσει την κοινωνική συνοχή και οδηγεί σε εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση αλλά και σε αστυφιλία, με συνέπεια την ερήμωση του τόπου.”